Obsada Śląskich Fortyfikacji

Adam Śliwa

Obsada umocnień O.War. Śląsk

Załoga dla budowanych fortyfikacji na Górnym Śląsku była formowana odmiennie niż na przykład dla obiektów na Polesiu. Tu bataliony forteczne dla utajnienia ale i z uwagi na specyfikę obszaru zurbanizowanego oparto o istniejące pułki piechoty i artylerii 23 dywizji piechoty. Jako ich IV bataliony i IV dywizjon podlegały im administracyjnie, a kadra dowódcza była na etatach macierzystej dywizji. Jeszcze inaczej wyglądała obsada dla rozbudowywanych od 1938 roku skrzydeł pozycji umocnionej w kierunku północnym i południowym. Z uwagi na ich tymczasowy stan, a tym samym wyłączenie ich spod podległości dowódcy Grupy Fortecznej zostaną omówione oddzielnie. Dla przejrzystości opracowanie zostało więc podzielone na, nazwijmy to właściwą Grupę Forteczną, obejmującą 32 kilometrowy odcinek umocnień od Wymysłowa włącznie do połowy drogi od Kochłowic do Śmiłowic w okolicach rzeki Jamny. Grupa ta w pełni zorganizowana i przeszkolona z przygotowanymi schronami podlegała płk Klaczyńskiemu. Należy zwrócić uwagę że grupa podlegała mobilizacji, więc jej nazewnictwo i skład różnił się zależnie od etatu pokojowego i wojennego, co w poniższym tekście zostało także rozdzielone.
Osobno zostały opisane 6 kompania forteczna "Niezdara", obsadzająca schrony na północ od Grupy Fortecznej oraz Batalion Forteczny Mikołów zajmujący pozycje na południu przez Mikołów aż do Lasu Wyry.
Wojna przerwała budowę i organizację jednolitej obsady dla całej linii umocnień stałych, stąd załoga stanowiła w pewnym sensie trzy różne elementy, które po ukończeniu wszystkich prac stały by się, zapewne, jednym organizmem.

Wszyscy oficerowie i pracownicy zajmujący się budową fortyfikacji składali specjalne ślubowanie na zachowanie tajemnicy w dowództwie 23 DP. Zaprzysiężeni i ściśle pilnowani byli też robotnicy. Do prac wydawano dwa rodzaje przepustek dla trzech grup roboczych. I i II miała przepustki niebieskie, a dla III różowe. Ich wzór obowiązywał od 1 stycznia 1938 roku¹. Jednocześnie do ochrony tajemnicy wojskowej i umocnień stworzono cały system kontrolny. W czasie budowy, obiektów pilnowali uzbrojeni dozorcy cywilni kontrolowani przez funkcjonariuszy Policji Woj. Śląskiego. Dodatkowo za ochronę byli odpowiedzialni specjalnie w tym celu przeszkoleni strażnicy graniczni z placówek na terenie których, obiekty się znajdowały. Po oddaniu schronów do użytku, ochronę przejmowali żołnierze z batalionów fortecznych, stanowiących ich obsadę. Nad wszystkimi od samego początku stale czuwali czujni oficerowie i pracownicy kontrwywiadu².

Pierwsze jednostki dedykowane do obsady schronów zorganizowano w 1937 roku. Wcześniej ukończone obiekty pierwszych trzech Punktów Oporu obsadzała 23 DP, wydzielając żołnierzy z normalnego stanu³. Z dniem 10 sierpnia 1937 roku utworzono dowództwo IV batalionu 11 pp oraz przeniesiono do nowego batalionu z 75 pp, 4 kompanię km, przemianowując ją na 5 kompanię km, a zamiast tego 75 pp otrzymał kompanię z 5 pp leg. W listopadzie 1937 roku był już gotowy projekt stworzenia siedmiu kompanii karabinów maszynowych i 3 baterii artylerii lekkiej, jednak jednostki miały powstawać dopiero wraz z kończeniem koszar i umocnień.⁴
Do końca 1937 roku istniały 4 i 5 kompanie karabinów maszynowych 11 pp, 4 kompania km 73 pp oraz 10 bateria 23 pal. Do stycznia 1938 zorganizowano 4 kompanie km 75 pp.
Pozostałe dowództwa i kompanie miały być zorganizowane z dniem 1 marca 1938 roku, ale kontyngent rekrutów dostały dopiero na jesieni tego roku. Było to konieczne, ponieważ pułki piechoty 23 DP nie były w stanie wydzielić większej liczby poborowych bez uszczerbku dla swoich zadań osłony. Jako ostatnia, dopiero 1 maja 1938 roku, miała zostać zorganizowana 12 bateria artylerii, ponieważ obiekty na odcinku kochłowickim miały zostać oddane do użytku w czerwcu bądź lipcu tego roku. Początkowo kompanie do obsady umocnień miały ten sam etat i liczyły od 100 do 120 ludzi. W 1938 roku jednak zmieniono go dostosowując liczebność i skład kompanii do obsadzanych odcinków umocnień. Istniały cztery typy kompanii karabinów maszynowych, trzy typy baterii artylerii lekkiej oraz etat dowództwa batalionu i plutonu łączności.⁵ Powstały zatem trzy IV bataliony 11, 73 i 75 pp, które w chwili mobilizacji stawały się batalionami specjalnymi karabinów maszynowych nr I, II, III. Każda kompania otrzymała także specjalnie wybudowane koszary, przystosowane do obrony poprzez ulokowanie przy nich izb, oraz schronów bojowych.

IV batalion 11 pp. Obsadzał odcinek A umocnień zwany umownie "Bobrowniki".

Skład:
- 4 kompania karabinów maszynowych etat typ I - 4 oficerów, 23 podoficerów 120 szeregowych. Koszary w Bobrownikach. Punkt Oporu "Bobrowniki".
- 5 kompania karabinów maszynowych etat typ IV - 3 oficerów, 17 podoficerów 100 szeregowych. Koszary w Dąbrówce Wielkiej. Punkt Oporu "Dąbrówka".
- 10 bateria artylerii lekkiej etat typ I - 2 oficerów, 7 podoficerów, 25 szeregowych. Koszary w Bobrownikach.

IV batalion 75 pp. Obsadzał odcinek B umocnień zwany umownie "Chorzów".

Skład:
- 4 kompania karabinów maszynowych etat typ II - 3 oficerów, 17 podoficerów, 120 szeregowych. Koszary w Łagiewnikach. Punkt Oporu "Łagiewniki".
- 5 kompania karabinów maszynowych etat typ IV - 3 oficerów, 17 podoficerów, 100 szeregowych. Koszary w Goduli. Punkt Oporu "Godula".
- 11 bateria artylerii lekkiej etat typ II - 2 oficerów, 5 podoficerów, 19 szeregowych. Koszary w Goduli.

IV batalion 73 pp. Obsadzał odcinek C umocnień zwany umownie "Kochłowice".

Skład:
- 4 kompania karabinów maszynowych etat typ III - 3 oficerów, 21 podoficerów, 100 szeregowych. Koszary Szyb Artura. Punkt Oporu "Szyb Artura"
- 5 kompania karabinów maszynowych etat typ II - 3 oficerów, 17 podoficerów, 120 szeregowych. Koszary w Nowym Bytomiu. Punkt Oporu "Nowa Wieś".
- 6 kompania karabinów maszynowych etat typ IV - 3 oficerów, 17 podoficerów, 100 szeregowych. Koszary w Radoszowach. Punkt Oporu "Kochłowice".
- 12 bateria artylerii lekkiej etat typ III - 3 oficerów, 7 podoficerów, 28 szeregowych. Koszary w miejscowości Radoszowy.⁶

Wszystkie trzy baterie artylerii lekkiej administracyjnie tworzyły IV dywizjon 23 pal. 10 i 11 bateria miały po jednym plutonie, natomiast 12 bateria miała pluton wbudowany i pluton manewrowy ze zmniejszonymi zaprzęgami, po 4 konie do 2 armat i jaszczy.⁷ Grupa Forteczna posiadała ogółem 14 armat 75 mm. Na odcinku Bobrowniki w schronach artyleryjskich - północnym i południowym były 4 armaty, na odcinku chorzowskim w schronach były przygotowane stanowiska 5 armat. Dodatkowo 5 armat było w 12 baterii - 3 wbudowane, 2 manewrowe.⁸

W 1938 roku pluton łączności pozycji umocnionej w czasie pokoju składał się z dowódcy w stopniu porucznika, który miał do dyspozycji ordynansa, sierżanta szefa, będącego jednocześnie podoficerem sprzętowym oraz obsługi poszczególnych Punktów Oporu: Kochłowice, Szyb Artura, Nowa Wieś, Godula, Łagiewniki, Dąbrówka, Bobrowniki. Każdy P.O. miał dowódcę podoficera i 5 szeregowych oraz 1 rower. Dodatkowo dowódca plutonu dysponował dwoma oddziałami budowlanymi liczącymi także podoficera i 5 ludzi każdy. Żołnierze należeli tylko do wojsk łączności, a ich specjalności to 25 telefonistów i 20 telefonistów stacyjnych. Etat wojenny przewidywał wzmocnienie plutonu do 2 oficerów, 21 podoficerów i 103 szeregowych.⁹ W węźle łączności każdego batalionu znajdowała się centrala telefoniczna na 30 połączeń. Każda kompania karabinów maszynowych miała własną centralkę na 20 linii, a w niektórych schronach były dodatkowo odcinkowe łącznice Łp-10. Każdy pluton łączności batalionu miał dwie drużyny kablowe do budowy linii oraz sekcję radiową z radiostacją RKD-N2, sekcję sygnalizacji świetlnej, obsługi sztabu i warsztatową. W kompaniach karabinów maszynowych dowódca dysponował radiostacją N-1.¹⁰

Żołnierze przydzieleni do obsady umocnień stałych w Wojsku Polskim, w rubryce obok swojej specjalności oznaczani byli sygnaturą "S". Według etatu wojennego wszystkie kompanie potrzebowały 245 podoficerów piechoty z sygnaturą "S" i 1330 takich szeregowych.¹¹ Do jednostek fortecznych na Śląsku czerpano poborowych z najbliższej okolicy, tylko Polaków i to zupełnie pewnych politycznie.
Do piechoty fortecznej poborowych kierowały:
IV/11 pp - PKU Katowice, Chorzów, Będzin;
IV/73 pp - PKU Katowice, Pszczyna, Wadowice, Sosnowiec;
IV/75 pp - PKU Katowice, Chorzów, Będzin.

Do jednostek fortecznych Obszaru Warownego "Śląsk" rekrutów wcielano dwa razy w roku: 1 listopada i 1 kwietnia, a służba trwała 23 miesiące. Dzięki temu zmieniano tylko 33% obsługi, zachowując cały czas zdolności obronne umocnień. Podstawowe wyszkolenie rekruckie żołnierze odbywali w klasycznych kompaniach 23 dywizji, a dopiero po 5 miesiącach zaczynali szkolenie specjalistyczne w batalionach specjalnych.

Dowództwo batalionu składało się z dowódcy w stopniu majora, adiutanta, który był kapitanem, dwóch pisarzy, gońca, lekarza i sanitariusza. Kompanie posiadały cztery różne etaty. Dowodził nią oficer w stopniu kapitana. Do dyspozycji miał poczet dowódcy z gońcami, patrolem sanitarnym i wałmistrzem, który był podoficerem saperów. Dodatkowo patrol łączności, dwa lub trzy plutony i drużyna gospodarcza. Dowódcy batalionu podlegała także bateria artylerii. Każdy batalion miał ponad 20 rowerów i jeden wóz parokonny.¹²
Żołnierze większość czasu szkolenia poświęcali na naukę obsługi broni i techniczne opanowanie walki w schronach.¹³
Stosowano pięć typów obrony:
1. Obronę pierwszymi eszelonami. Była to niepełna alarmowa załoga, przed ukończeniem mobilizacji.
3. Obrona frontalna na linii całego punktu oporu.
4. Obrona w wypadku otoczenia.
5. Obrona przeciwlotnicza.¹⁴
W ramach kompanii karabinów maszynowych były także obsługi moździerzy, granatników oraz armat przeciwpancernych zarówno umieszczonych w schronach jak i z zaprzęgami jako plutonu ruchome.

Mobilizacja

Grupa forteczna mobilizowana była w grupie zielonej z terminem Z+18, czyli 18 godzin po ogłoszeniu mobilizacji grup kolorowych, za wyjątkiem dowództwa O.war "Śląsk", mobilizowanego w grupie niebieskiej z gotowością A+18 do A+24, czyli po alarmie.
W jego skład wchodziła kompania sztabowa i sąd polowy. W Mysłowicach mobilizowano dla jednostek fortecznych kolumny samochodów ciężarowych nr 52 i 53, a w Katowicach pluton pieszy żandarmerii nr 32.¹⁵ Dowództwo mobilizowało także kompanie saperów, a na bazie plutonu łączności tworzono kompanię łączności. 3 kwietnia 1939 roku wprowadzono szyfr jakim miano uruchomić mobilizację grup kolorowych i mobilizację powszechną.
Dla mobilizacji jednostek fortecznych szyfr brzmiał: "Krakowska operetka. Początek godz. ...".
Mobilizację powszechną ogłaszano szyfrem: "Krakowskie kino "Wanda". Początek dnia ..., godz. A....".¹⁶
24 sierpnia 1939 roku rozpoczęto mobilizację kartkową jednostek z grupy zielonej. Dla jednostek na Śląsku była to godzina 5:00.
Mobilizacja batalionów Grupy Fortecznej zakończyła się tego samego dnia o godz. 16:00.
IV dywizjon 23 pal mobilizował w Będzinie 10, 11 i 12 baterie artylerii lekkiej zwiększając ich etat, natomiast mobilizowane IV bataliony zmieniały, etat i nazwę.
IV/11 pp stawał się batalionem karabinów maszynowych specjalnym nr I , IV/73 pp nr II, a IV/75 pp nr III.
Kompanie strzeleckie dla batalionów mobilizowano głównie na bazie rozwiązanego chorzowskiego batalionu Obrony Narodowej. Wbrew powszechnej opinii batalion nie był typu "S", a typu III i w ramach mobilizacji był podstawą wystawienia 4 kompanii strzeleckich.¹⁷ Kompanie ON Kochłowice i Świętochłowice stawały się 10 i 11 kompanią strzelecką batalionu karabinów maszynowych II, kompania bobrownicka 10 kompanią strzelecką baonu km I, a kompania Chorzów 10 kompanią baonu km spec. III.¹⁸ Kompanie strzeleckie miały 3 plutony, jeden ciężki karabin maszynowy, 5 ręcznych karabinów maszynowych i dwa moździerze. Razem było to 225 ludzi.¹⁹

Grupa Forteczna Skład:

Sztab w schronie dowodzenia w Chorzowie kryptonim dowódcy płk Klaczyńskiego to "Hannibal"
Forteczna kompania łączności, na bazie plutonu łączności specjalnego nr 32
Kompania sztabowa i sąd polowy
Kolumna samochodów ciężarowych nr 52 i 53 (jedna w dyspozycji dowódcy G.O. "Śląsk")
kompanie kolarzy typ specjalny nr 52 i nr 53
Rezerwowa kompania saperów


Batalion km specjalny nr I kryptonim "Wydra"
Dowództwo batalionu
4 kompania karabinów maszynowych (kompania karabinów maszynowych typ A)
5 kompania karabinów maszynowych (kompania karabinów maszynowych typ B)
10 kompania strzelecka (Bobrownicka ON) zajęła pozycje w Bobrownikach
11 kompania strzelecka (zawiązki z Zawierciańskiej ON), pozycja w Dąbrówce Wielkiej
kompania marszowa
pluton pionierów
pluton łączności
Razem: 28 oficerów, 167 podoficerów i 978 szeregowych, 21 rkm wz. 28, 60 ckm wz. 30, 8 moździerzy 81 mm wz. 28, 7 armat ppanc.
10 bateria artylerii lekkiej - kod "La"


Batalion km specjalny II kryptonim "Węgorz"
Dowództwo batalionu
4 kompania karabinów maszynowych (kompania karabinów maszynowych typ A)
5 kompania karabinów maszynowych (kompania karabinów maszynowych typ B)
6 kompania karabinów maszynowych (kompania karabinów maszynowych typ C), zajęła tylko schrony nad Kłodnicą i prawdopodobnie II linię, pozostawiając te w Radoszowach nie obsadzone.
10 kompania strzelecka (Świętochłowicka ON), pozycja w Nowej Wsi
11 kompania strzelecka (Kochłowicka ON), pozycja nad rzeką Jamną
12 kompania strzelecka (zawiązki 4 kompanii km), odwód w Kochłowicach.
kompania marszowa
pluton pionierów
pluton łączności
Razem: 36 oficerów, 234 podoficerów i 1467 szeregowych, 49 rkm wz. 28, 83 ckm wz. 30, 10 moździerzy 81 mm wz. 28, 13 armat ppanc.
12 bateria artylerii lekkiej - kod "Lc", pluton manewrowy nad rzeką Jamną wraz z 11 kompanią strzelecką.


Batalion km specjalny III kryptonim "Jaskółka"
Dowództwo batalionu
4 kompania karabinów maszynowych (kompania karabinów maszynowych typ A)
5 kompania karabinów maszynowych (kompania karabinów maszynowych typ B)
10 kompania strzelecka (Chorzowska ON), odwód w Chorzowie
11 kompania strzelecka (zwiadowcy Górnośląskiej Brygady ON) pozycja w Hucie Zygmunt
12 kompania strzelecka, odwód w Chorzowie
kompania marszowa
pluton pionierów
pluton łączności
Razem: 32 oficerów, 196 podoficerów i 1184 szeregowych, 21 rkm wz. 28, 52 ckm wz. 30, 8 moździerzy 81 mm wz. 28, 10 armat ppanc.
11 bateria artylerii lekkiej - kod "Lb"

Każda jednostka i punkt oporu miały swoje kryptonimy, lecz nie wszystkie są znane do dziś. Punkty oporu odcinka A miały kryptonimy zwierząt, odcinka B ptaków, a C ryb. Poszczególne kompanie także miały swoje kryptonimy, lecz znamy je tylko dla batalionu Kochłowickiego, gdzie nazywano je od rzek. 4 kompania km z 73 pp to "Narew", 5 kompania km 73 pp to "Bug", 6 kompania km 73 pp to "Wisła". 10 kompania strzelecka to "Olza", 11 kompania strzelecka to "Ostrowica", 12 kompania strzelecka to "Odra", a 12 bateria jako kryptonim otrzymała "Dunajec".

Ogółem centralny odcinek śląskich umocnień miał ok. 200 ckm wz. 30, 14 armat 75 mm, 30 armatek ppanc, rkm, moździerze, granatniki, karabiny ppanc i miotacze płomieni. Obronę przeciwlotniczą okręgu przemysłowego, więc i umocnień stanowiły 4 bat. 75 mm i 7 plutonów armat 40 mm.²⁰

Obsada personalna Grupy Fortecznej O. War. "Śląsk" w 1939 r.
Dowódca: płk Wacław Klaczyński
Szef sztabu: mjr dypl. Adam Szydłowski
Oficer operacyjny: kpt. Marian Bonifacy Waligórski
Kwatermistrz: kpt. dypl. Juliusz Maria Chodacki
Płatnik: kpt. Tadeusz Krupiński
Dowódca artylerii: ppłk dypl. Wacław Slawiczek
Szef sztabu artylerii: kpt. Tadeusz Leciejewicz
Dowódca łączności: kpt. Witold Antoni Fedak
Dowódca saperów: ppłk sap. Stanisław Perko
Szef uzbrojenia: kpt. Marian Szalecki
Szef sł. zdrowia: mjr lek. dr Kazimierz Emil Pyzik
Szef sł. wet.: kpt. lek. wet. Stanisław Górski
Szef sł. spraw.: mjr aud. mgr Franciszek Midura
Sędziowie: kpt. rez. aud. dr Stanisław Piątek, por. rez. aud. Tadeusz Mehoffer
Komendant KG: mjr Władysław Sobol

Forteczna kompania łączności: kpt. Antoni Stanisław Dłużniewski
Rezerwowa kompania saperów: kpt. dypl. Wacław Dłużniewski

Batalion km specjalny I (IV/11pp)
Dowódca batalionu: mjr Mikołaj Tomasik
4 kompania km: kpt. Stefan Leon Kurkowski
5 kompania km: por. Januariusz Jaglarz
10 kompania strzel.: kpt. Władysław Bomba
11 kompania strzel.: por. Zgliczyński

Batalion km specjalny II (IV/73pp)
Dowódca batalionu: mjr Stefan Witkowski
4 kompania km: kpt. Stanisław Jan Siemiatycki
5 kompania km: kpt. Jan Szczęsny Lebiedziewicz
6 kompania km: kpt. Bogdan Pudykiewicz
10 kompania strzel.: kpt. Marceli Michalski
11 kompania strzel.: kpt. Marian Tułak
12 kompania strzel.: por. Mieczysław Tabor

Batalion km specjalny III (IV/75pp)
Dowódca batalionu: mjr Władysław Wierzbicki
4 kompania km: kpt. Marian Metelski
5 kompania km: kpt. Władysław Dulowski
10 kompania strzel.: ?
11 kompania strzel.: por. Antoni Dusza
12 kompania strzel.: por. Czesław Jastrzębski

IV dywizjon (IV/23pal)
Dowódca dywizjonu: vacat
10 bateria: kpt. Jan Toni
Dowódcy plutonów - I ppor. rez. Lucjan Garstka
- II ppor. rez. Ryszard Dalder
11 bateria: kpt. Władysław Cesarz
Dowódcy plutonów: - I ppor. rez. Tadeusz Sosnowski
- II ppor. rez. Kazimierz Sokołowski
12 bateria: kpt. Marian Kręcioch
Dowódcy plutonów: - manewrowego: ppor. rez. Mieczysław Kitala
- wbudowanego: ppor. rez. Alfred Niewiadomski


W czasie reorganizacji 4 i 5 września 1939 roku do Grupy dodano:
55 Batalion asystencyjny (Nowy Sącz)
Dowódca batalionu: mjr Karol Zygmunt Illg, gruziński oficer kontraktowy
56 Batalion wartowniczy (Kraków)
Dowódca batalionu: kpt. Flawiusz Śmitkowski
I dywizjon 55 pal - dowódcą został kpt. Władysław Cesarz, którego 11 bateria pozostawiła działa w schronach.

Niezdara

Wraz z powstawaniem kolejnych dzieł na linii przedłużonych fortyfikacji, rozpoczęto prace nad obsadą. 17 czerwca 1938 roku płk Sadowski wysłał do inspektora armii gen. Leona Berbeckiego, pismo ze zmianami dotyczącymi obsady Obszaru Warownego "Śląsk". Punkt 3. tego pisma dotyczył wniosku sformowania trzeciej kompani strzeleckiej w batalionie specjalnym km I.²¹ Celowo używam tej nazwy batalionu zamiast IV/11 pp ponieważ zmiany dotyczyły etatu wojennego, a IV bataliony, czyli obsada pokojowa kompanii strzeleckich nie miały. Zmiany były motywowane planami przekształcenia dotychczasowego systemu obrony ruchowej na północ od rejonu Wymysłów na system obrony stałej i budowę umocnień stałych w rejonie Niezdary i m. Brynica. Plan taki pojawił się w grudniu 1937 roku. Przy stworzeniu obrony stałej od Bobrownik do Niezdary wymagane było nasilenie terenu siłami żywymi. Miała więc powstać 12 kompania strzelecka. Ostatecznie do tego nie doszło, a w miejsce kompani strzeleckiej stworzono nową kompanię karabinów maszynowych. Zachowując numerację ciągłą z 11 pp otrzymała ona numer 6, ale do czasu ukończenia budowy schronów została wyłączona spod dowództwa dowódcy Obszaru Warownego, zakamuflowanego jako II dowódca piechoty dywizyjnej 23 DP.

Gdyby budowa umocnień została ukończona w czasie pokoju kompania stałaby się V batalion 11 pp. W związku z sytuacja wojenną, w sierpniu 1939 roku obsada została rozwinięta do sił batalionu w składzie 1 kompanii karabinów maszynowych i 4 kompanii strzeleckich. Aby rozwinąć kompanię do stany batalionu z przeszkolonych żołnierzy, przesunięto część szeregowych i oficerów z batalionu KOP Sarny pododcinka "Czudel". Takim KOP-istą był dowódca mjr Ćwiąkalski, a także porucznicy Jan Kuczkowski, Władysław Kaufman, Aleksander Stypułkowski oraz 237 szeregowych. Batalion rozpoczyna oficjalne funkcjonowanie 13 sierpnia 1939 roku. Poza żołnierzami ze wschodu, kompanie uzupełniono rezerwistami z nadwyżek 11 pp.

6 samodzielna kompania forteczna "Niezdara", zakodowana także jako załoga odcinka fortecznego "Niezdara" jest różnie nazywana. Mimo że jest batalionem, w wielu wspomnieniach jednostka jest wciąż nazywana 6 kompanią specjalną, forteczną, samodzielną czy zwyczajnie "Niezdara".

Dowódca: mjr Ćwiąkalski Józef
Aduitant: por. Dembski
Dca 1. komp.: por. Kuczkowski Jan
Dca 2. komp.: por. Kaufman Władysław
Dca 3. komp.: por. Kusinowicz
Dca 4. komp.: ppor. Babieński Zygmunt
Dca komp. ckm por. Stypułkowski Aleksander
Dca plut. łączności: sierż. Szymański
Lekarz: Dr podchorąży nn z Krakowa
Szef baonu: sierż. Landowski z 77 pp

Batalion miał 58 ckm, 28 rkm, 2 działka ppanc z uprzężą bez koni, 2 działka ppanc forteczne oraz 2 rosyjskie armaty 3 calowe z zapasem 100 pocisków. Do broni maszynowej posiadano 10 jednostek ognia, do armatek ppanc. 5 j.o. Żywność posiadano na 5 dni. Batalion z pojazdów mechanicznych miał jedną ciężarówkę i jeden łazik.

Zadanie baonu ckm spec.

Baon obsadzał odcinek forteczny m. Sączów - m. Nowa Wieś z zadaniem:
W I fazie bronić odcinka Sączów - Brynica, aż do zejścia 11 pp z przedpola Tarnowskich Gór.
W II fazie bronić odcinka m. Sączów - Nowa Wieś, jako podstawy, za którą ma się skoncentrować natarcie "w większym stylu" na bok posuwającego się nieprzyjaciela w kierunku wschodnim, na Częstochowę.

Zadanie szczegółowe dla odcinka "Niezdara" dowódca otrzymał jako ściśle tajne wprost od generała Sadowskiego 10 sierpnia 1939 roku w Katowicach. Ugrupowanie baonu 1 września 1939 r.
Odcinek Sączów:
- 1 komp. - jako załoga schronów fort. Bronić odcinka w kierunku zachodnim
- 2 komp. - jako załoga schronów fort. Bronić odcinka w kierunku północnym
Odcinek Brynica
- 2 kompania strzelecka 11 pp jako obsada stanowisk polowych bronić odcinka w kierunku zachodnim. Po zejściu 11 pp z przedpola Tarnowskich Gór dołączyć do pułku.
Odcinek Nowa Wieś:
- 4 komp. jako załoga schronów fort. Bronić odcinka w kierunku północnym.
Odwód
- 3 komp. przeciw uderzać na korzyść odcinków Nowa Wieś i Sączów.

W I fazie rozpoznanie i ubezpieczenie na Kozłowej Górze i Orzechu.
Komp. ckm (8 karabinów) do chwili styczności z nplem O.P.L czynna, następnie wsparcie na korzyść obu odcinków. Wsparcie artyleryjskie w miarę rozwoju sytuacji.
Pluton artylerii fortecznej i przeciwpancerny - obrona przeciwczołgowa między odcinkami Sączów - Nowa Wieś. Łączność wewnętrzna telefoniczna. Z baonem fortecznym majora Tomasika linia zdublowana. Z 2 kompanią por. Nowosławskiego telefoniczna wybudowana przez 23 DP. Z przełożonymi przez ośrodek łączności 23 DP w miejscowości Sączów. Posterunek dowódcy baonu w schronie nr 312 Punkt opatrunkowy na plebani w Sączowie.²²

Po opuszczeniu pozycji śląskiej, batalion włączono do 11 pp, w miejsce zniszczonego III baonu tego pułku.²³

Batalion Forteczny Mikołów

Batalion Forteczny Mikołów, stanowił załogę południowej części umocnień, ciągnącej się 18 kilometrów od lewego skrzydła Grupy płk Klaczyńskiego, przez Mikołów aż do Lasu Wyry. Formowany od 12 sierpnia 1939 roku z kadry i sprzętu batalionu fortecznego KOP Małyńsk. Uzupełniony improwizowanymi kompaniami strzeleckimi z nadwyżek mobilizacyjnych 73 i 75 pp. Składał się z kompanii sztabowej, plutonu łączności, trzech kompanii km i jednej kompanii strzeleckiej. Ponadto jako wsparcie ogniowe miał baterię artylerii (6 dział 75 mm) i dwa plutony dwudziałowe armat 76,2 mm, czyli 57 i 58 pluton artylerii pozycyjnej. Składał się z 33 oficerów i ok. 2600 szeregowych. "1 IX 1939 r. w godzinach popołudniowych batalion załogi fortecznej z Sarn obsadził wykańczane schrony. Załoga ta była doskonale wyekwipowana i przeszkolona do walki w schronach" - pisał kpt. inż. Henryk Kurowski, kierownik robót nr 17 z odcinka mikołowskiego. Nie jest to jednak relacja precyzyjna. Por Walerian Mielczarek z kompanii sztabowej wspomina o starych mundurach, drelichach, a nawet ubraniach cywilnych u niektórych żołnierzy.²⁴ Jego relacja złożona w 1945 roku jest jednak bardzo chaotyczna, a cywilne ubrania i drelichy mogą dotyczyć po prostu robotników i junaków z JHP zatrudnionych przy pracach fortyfikacyjnych. Dokładniejsze informacje przekazuje porucznik Władysław Wyglądała, dowódca plutonu ckm fortecznego z 2 kompanii k.m. majora Stanisława Amona, jak i sam dowódca. Cała kompania składała się z 3 plutonów o różnym składzie, zależnie od nasycenia umocnieniami przewidzianego odcinka. 1 pluton miał 1 oficera, 3 podoficerów, 6 starszych strzelców i 56 strzelców z czego 26 młodego rocznika, a 30 z rezerwy. Ich uzbrojenie to 9 ckm wz. 30, 3 rkm wz. 28, 3 moździerze 81 mm ale bez celowników, 1 działko ppanc i 1 granatnik. Taka załoga miała obsadzać 3 schrony, lecz w chwili wybuchu walk były one nie wykończone. Brak było łopatek, a hełmów wz. 31 starczyło tylko dla ścisłej obsługi karabinów maszynowych. Sukienne mundury żołnierze otrzymali 31 sierpnia.²⁵ Podobna sytuacja panowała w pozostałych kompaniach. Żołnierze tam gdzie nie było schronów budowali gniazda karabinów maszynowych w miejscach planowanych umocnień, gdyż były doskonale wybrane do wspierania się ogniem. Batalion nie był wstanie samodzielnie się bronić na tak dużym odcinku bez wykończonych obiektów, więc pozycje polowe uzupełniali żołnierze ON z 55 dywizji piechoty rez.

Stanowiska batalionu ciągnęły się przez Śmiłowice (1 kkm do wieży wodnej w Łaziskach) Łaziska Dolne (2 kkm), Wyry (2 kkm) i Las Wyry (3kkm) do rzeki Gostynki. Batalion Forteczny Mikołów
dowódca baonu - ppłk Franciszek Pfeiffer,
dca ksztab - por. Walerian Mielczarek,
dca 1. kkm - kpt. Józef Wolski,
dca 2. kkm - mjr Stanisław Amon,
dca 3. kkm - kpt. Ryszard Hepner,
dca kstrz. - ppor. Sylwester Kubiczek,
dca baterii artylerii - kpt. Tadeusz Kazimierz Gruszka,
dca plutonu łączności - por. Antoni Słomski.

Batalion wycofywał się wraz z 55 dywizją piechoty rez., a po reorganizacji w Krakowie podlegał pod 23 DP.

Przypisy:
1)DOK V, CAW I.371.5/A 362
2)Tamże
3)GISZ CAW I.302.4.2091
4)Oddział I Szt. Gł. CAW I.303.3.17
5)Biuro Inspekcji GISZ CAW I.302.4.2113
6)Dowództwo O. War. 3186/36, Biuro Inspekcji GISZ CAW I.302.4.2113
7)CAW I.322.23.89
8)Potwierdza to W. Steblik pisząc o 3 bateriach wyposażonych w 12 armat pozycyjnych i 2 o zaprzęgu konnym (W. Steblik, Armia Kraków w 1939 r., s. 51 i 66, przypis 35).
9)Dowództwo O. War. 3186/36, Biuro Inspekcji GISZ CAW I.302.4.2113
10)Relacja por. Jana Oleksego z działań IV batalionu 73 pp, w zbiorach autora.
11)Oddział III Sztabu Generalnego (Głównego), CAW I.303.6.35
12)Biuro Inspekcji GISZ CAW I.302.4.2113
13)GISZ, CAW I.302.4.726
14)Plan Obrony IV/11 pp, L.Dz.25/Mob.38, CAW brak sygnatury.
15)Mobilizacja DOK V, CAW 371.5.17
16)CAW I.322.23.89
17)Dokumenty ON, I.302.4.268 - 269
18)A. Śliwa Grupa Forteczna Obszaru Warownego "Śląsk". Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918-1939 tom 42. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2019.
19)Jan Pietruszka, Wrześniowym szlakiem, Świętochłowice 1988, oraz CAW I.302.4.266, I.302.4.268
20)Mjr Adam Szydłowski, relacja z CAW II.3.17
21)GISZ CAW 302.4.50
22)Relacja mjr Ćwiąkalski CAW XII/16/18
23)Relacja ppłk dypl. Kuty
24)Relacja por. Walerian Mielczarek, Instytut Polski i Muzeum gen. Sikorskiego,
25)Relacja por. Władysław Wyglądała oraz mjr Stanisława Amona, Instytut Polski i Muzeum gen. Sikorskiego,