2. Schrony bojowe typ 36
Dwie kwestie w najpoważniejszy sposób wpłynęły na wyodrębnienie się nowego typu bunkrów: poprawa koniunktury gospodarczej i uruchomienie kredytów na budowę fortyfikacji śląskich oraz pojawienie się nowego typu uzbrojenia - armaty przeciwpancernej wz. 36. Oszczędność stała się więc kwestią drugorzędną. Można wręcz zaryzykować stwierdzenie, że schrony typ 36 po raz pierwszy i ostatni budowano stosunkowo rozrzutnie. Wprawdzie nie istniały jeszcze regulacje dotyczące klas odporności obiektów, ale niektóre posiadają parametry przekraczające najwyższą z przyjętych norm i są odporne na uderzenia pocisków 220 mm, co było wówczas abstrakcją w przypadku artylerii lądowej i możliwości niszczenia fortyfikacji.
|
Schemat przykładowego schronu budowanego w 1936 roku (p.o. "Kamień") |
Wraz z pojawieniem się na uzbrojeniu WP armaty p.panc. wz. 36, stała się ona jednym z podstawowych elementów uzbrojenia schronów bojowych. Na 17 obiektów wybudowanych w 1936 roku aż 7 wyposażonych jest w armaty przeciwpancerne. Zwiększenie uzbrojenia pociągnęło za sobą zmiany konstrukcji. Aby pomieścić armatę oraz zapas amunicji, schrony musiały stać się automatycznie znacznie większe. Np. lewoskrzydłowy tradytor typ 36 w p.o. "Łagiewniki", mieszczący armatę polową i armatę p.panc., jest chyba największym i najsilniej uzbrojonym obiektem wybudowanym na Śląsku.
Jako, że w 1936 roku, w fortyfikacjach stosowano armaty p.panc. na podstawie polowej, standardowe wejścia szerokości 70 cm były niewystarczające. Dlatego też tylko w schronach typu 36 i schronach polowych dla armaty p.panc. z 1939 roku budowano wejście szerokości 120 cm zamykane dwuskrzydłowymi drzwiami. Samo stanowisko armaty, poza dodatkowymi ławeczkami dla obsługi, nie posiadało żadnego wyposażenia. Amunicja do armaty zwykle znajdowała się na dolnej kondygnacji i była dostarczana na górę przy pomocy specjalnej windy poruszającej się w studzience o wymiarach 1x1 m.
Pierwsze schrony typ 36 nadal były niewielkimi obiektami, zwykle dwukondygnacyjnymi. Jednakże znaczne zwiększenie siły ognia oraz systematyczne dążenie do samodzielności obiektów spowodowało konieczność rozbudowy i opracowania lepszego systemu wentylacji. Jednakże szczupłość miejsca powodowała, że jedno pomieszczenie pełniło wiele funkcji: maszynowni, izby socjalnej, składu amunicji itp. W zamian za to schrony otrzymały lepsze zabezpieczenie przed gazami bojowymi.
Ze względu na dwukondygnacyjność zadbano również o lepsze zabezpieczenie przed warunkami atmosferycznymi. Przede wszystkim wejścia do schronów, w większości przypadków, nie znajdowały się już tak głęboko pod poziomem gruntu. Ponadto obiekty zostały wyposażone w drenaż, a przy drzwiach wejściowych wymurowywano studzienkę kanalizacyjną, zbierającą wodę opadową. W latach 35/36 nastąpiła stała ewolucja wielkości budowanych schronów od niewielkich na początku schronów (p.o. „Bobrowniki”) po wielkie obiekty punktu oporu „Łagiewniki”. W efekcie ostatnie budowle powstałe w 1936 roku są już schronami samodzielnymi tzn. zdolnymi do samodzielnej obrony w okrążeniu niezależnie od sąsiednich obiektów.
|
Bez względu na kształt i wielkość schronów wypracowany został ogólny schemat rozmieszczenia poszczególnych izb. Górna kondygnacja zwykle mieściła izby bojowe, rzadziej magazyny amunicji (co najwyżej podręcznej). Charakterystyczną cechą obiektów typ 36 są niewielkie pomieszczenia (zwykle o wymiarach 70x50 cm, zamykane stalowymi drzwiami) znajdujące się w tzw. „labiryncie”, który zastąpił przelotnię. Nie jest do końca jasne ich przeznaczenie. Przyjmuje się, że służyły jako składzik na materiały saperskie, będące na wyposażeniu każdego schronu. Inną ciekawostką, charakterystyczną dla niektórych górnych kondygnacji schronów budowanych w tym okresie, jest zielonkawa wylewka imitująca PCV. Na górnej kondygnacji, ponadto w schronach typ 36 pojawiły się nie stosowane wcześniej wyjścia ewakuacyjne tzw. wyłazy. Jedynie w tradytorach i schronach bojowych dla p.panc. rolę wyłazu pełniły strzelnice artyleryjskie. |
Odremontowany schron dowodzenia z 1936 roku (p.o. "Łagiewniki") |
Na dolnej kondygnacji, wszystkie obiekty zostay wyposaone w izb mieszkaln, w ktrej znajdoway si metalowe, skadane prycze na stae montowane do ciany. Sdzc po ich iloci mona stwierdzi, e w fortyfikacjach lskich przyjto powszechnie stosowan w Europie zasad jednej pryczy dla trzech onierzy. W wikszych obiektach, dowdca zaogi mia wasn izb z prycz. Ponadto na dole magazynowano amunicj, a w wydzielonym pomieszczeniu organizowano maszynowni.
|
Mimo i schrony typ 36 s przykadem sporego postpu technologicznego, nie ustrzeono si w nich wielu bdw. Wrd nich warto wymieni niedostateczn obron wejcia. Tylko nieliczne schrony w ogle posiadaj strzelnice broni rcznej na wprost wejcia zamykanego krat przeciwszturmow. Ponadto ich ksztat ogranicza pole ostrzau, a niejednokrotnie miejsca starczao jedynie na pistolet. Inn wad, ale raczej drugorzdn, byo zbyt niskie umieszczanie kopu pancernych, co niepotrzebnie ograniczao przestrze w szybie. Pomimo sporej rozbudowy i zwikszenia przestrzeni, wewntrz budowli nadal panowaa ciasnota utrudniajca poruszanie si. System wentylacji, mimo i znacznie rozbudowany, nadal daleki by od doskonaoci (w niektrych obiektach brakowao systemu odprowadzania gazw strzelniczych, czy dostatecznego systemu chodzenia ckm).
|
Bibliografia:
1. Jerzy Sadowski, Fortyfikacje polskie na przedpolu Chorzowa, [w:] "Zeszyty Chorzowskie", red. Z. Kapaa, T III, Chorzw 1999, s. 329.
2. Wasne badania terenowe.
