Fortyfikacja.pl

Schrony bojowe typ 36 [1] [2] [3] [4] [5]

2. Schrony bojowe typ 36

Dwie kwestie w najpowa�niejszy spos�b wp�yn�y na wyodr�bnienie si� nowego typu "bunkr�w": poprawa koniunktury gospodarczej i uruchomienie kredyt�w na budow� fortyfikacji �l�skich oraz pojawienie si� nowego typu uzbrojenia - armaty przeciwpancernej wz. 36. Oszcz�dno�� sta�a si� wi�c kwesti� drugorz�dn�. Mo�na wr�cz zaryzykowa� stwierdzenie, �e schrony typ 36 po raz pierwszy i ostatni budowano stosunkowo rozrzutnie. Wprawdzie nie istnia�y jeszcze regulacje dotycz�ce klas odporno�ci obiekt�w, ale niekt�re posiadaj� parametry przekraczaj�ce najwy�sz� z przyj�tych norm i s� odporne na uderzenia pocisk�w 420 mm, co by�o w�wczas abstrakcj� w przypadku artylerii l�dowej i mo�liwo�ci niszczenia fortyfikacji.

Schemat przyk�adowego schronu budowanego w 1936 roku (p.o. "Kamie�")

Wraz z pojawieniem si� na uzbrojeniu WP armaty p.panc. wz. 36, sta�a si� ona jednym z podstawowych element�w uzbrojenia schron�w bojowych. Na 17 obiekt�w wybudowanych w 1936 roku a� 7 wyposa�onych jest w armaty przeciwpancerne. Zwi�kszenie uzbrojenia poci�gn�o za sob� zmiany konstrukcji. Aby pomie�ci� armat� oraz zapas amunicji, schrony musia�y sta� si� automatycznie znacznie wi�ksze. Np. lewoskrzyd�owy tradytor typ 36 w p.o. "�agiewniki", mieszcz�cy armat� polow� i armat� p.panc. jest chyba najwi�kszym i najsilniej uzbrojonym obiektem wybudowanym na �l�sku.

Jako, �e w 1936 roku, w fortyfikacjach stosowano armaty p.panc. na podstawie polowej, standardowe wej�cia szeroko�ci 70 cm by�y niewystarczaj�ce. Dlatego te� tylko w schronach typu 36 i schronach polowych dla armaty p.panc. z 1939 roku budowano wej�cie szeroko�ci 120 cm zamykane dwuskrzyd�owymi drzwiami. Samo stanowisko armaty, poza dodatkowymi �aweczkami dla obs�ugi nie posiada�o �adnego wyposa�enia. Amunicja do armaty zwykle znajdowa�a si� na dolnej kondygnacji i by�a dostarczana na g�r� przy pomocy specjalnej windy poruszaj�cej si� w studzience o wymiarach 1x1 m.

Pierwsze schrony typ 36 nadal by�y niewielkimi obiektami, zwykle dwukondygnacyjnymi. Jednak�e znaczne zwi�kszenie si�y ognia oraz systematyczne d��enie do samodzielno�ci obiekt�w spowodowa�o konieczno�� rozbudowy i opracowania lepszego systemu wentylacji. Jednak�e szczup�o�� miejsca powodowa�a, �e jedno pomieszczenie pe�ni�o wiele funkcji: maszynowni, izby socjalnej, sk�adu amunicji itp. W zamian za to schrony otrzyma�y lepsze zabezpieczenie przed gazami bojowymi.

Ze wzgl�du na dwukondygnacyjno��, zadbano r�wnie� o lepsze zabezpieczenie przed warunkami atmosferycznymi. Przede wszystkim wej�cia do schron�w, w wi�kszo�ci przypadk�w, nie znajdowa�y si� ju� tak g��boko pod poziomem gruntu. Ponadto obiekty zosta�y wyposa�one w drena�, a przy drzwiach wej�ciowych wymurowywano studzienk� kanalizacyjn�, zbieraj�c� wod� opadow�. W latach 35/36 nast�puje sta�a ewolucja wielko�ci budowanych schron�w od niewielkich na pocz�tku schron�w (p.o. „Bobrowniki”) po wielkie obiekty punktu oporu „�agiewniki”. W efekcie ostatnie budowle powsta�e w 1936 roku s� ju� schronami samodzielnymi tzn. zdolnymi do samodzielnej obrony w okr��eniu niezale�nie od s�siednich obiekt�w.

Bez wzgl�du na kszta�t i wielko�� schron�w wypracowany zosta� og�lny schemat rozmieszczenia poszczeg�lnych izb. G�rna kondygnacja zwykle mie�ci�a izby bojowe, rzadziej magazyny amunicji (co najwy�ej podr�cznej). Charakterystyczn� cech� obiekt�w typ 36 s� niewielkie pomieszczenia (zwykle o wymiarach 70x50 cm, zamykane stalowymi drzwiami) znajduj�ce si� w tzw. „labiryncie”, kt�ry zast�pi� przelotni�. Nie jest do ko�ca jasne ich przeznaczenie. Przyjmuje si�, �e s�u�y�y jako sk�adzik na materia�y saperskie, b�d�ce na wyposa�eniu ka�dego schronu. Inn� ciekawostk�, charakterystyczn� dla niekt�rych g�rnych kondygnacji schron�w budowanych w tym okresie, jest zielonkawa wylewka imituj�ca PCV. Na g�rnej kondygnacji, ponadto w schronach typ 36 pojawi�y si� nie stosowane wcze�niej wyj�cia ewakuacyjne tzw. wy�azy. Jedynie w tradytorach i schronach bojowych dla p.panc. rol� wy�azu pe�ni�y strzelnice artyleryjskie.

Odremontowany schron dowodzenie z 1936 roku (p.o. "�agiewniki")

Na dolnej kondygnacji, wszystkie obiekty zosta�y wyposa�one w izb� mieszkaln�, w kt�rej znajdowa�y si� metalowe, sk�adane prycze na sta�e montowane do �ciany. S�dz�c po ich ilo�ci mo�na stwierdzi�, �e w fortyfikacjach �l�skich przyj�to powszechnie stosowan� w Europie zasad� jednej pryczy dla trzech �o�nierzy. W wi�kszych obiektach, dow�dca za�ogi mia� w�asn� izb� z prycz�. Ponadto na dole magazynowano amunicj�, a w wydzielonym pomieszczeniu organizowano maszynowni�.

Rozbudowany schron dla armaty p.panc. (grupa bojowa "Brzeziny")

Mimo i� schrony typ 36 s� przyk�adem sporego post�pu technologicznego, nie ustrze�ono si� w nich wielu b��d�w. W�r�d nich warto wymieni� niedostateczn� obron� wej�cia. Tylko nieliczne schrony w og�le posiadaj� strzelnice broni r�cznej na wprost wej�cia zamykanego krat� przeciwszturmow�. Ponadto ich kszta�t ogranicza� pole ostrza�u, a niejednokrotnie miejsca starcza�o jedynie na pistolet. Inn� wad�, ale raczej drugorz�dn�, by�o zbyt niskie umieszczanie kopu� pancernych, co niepotrzebnie ogranicza�o przestrze� w szybie. Pomimo sporej rozbudowy i zwi�kszenia przestrzeni, wewn�trz budowli nadal panowa�a ciasnota utrudniaj�ca poruszanie si�. System wentylacji, mimo i� znacznie rozbudowany, nadal daleki by� od doskona�o�ci (w niekt�rych obiektach brakowa�o systemu odprowadzania gaz�w strzelniczych, czy dostatecznego systemu ch�odzenia ckm).

Natomiast do niew�tpliwych plus�w mo�na zaliczy� nadal niewielkie wymiary zewn�trzne. Ponadto schrony budowane w 1936 roku charakteryzuj� si� nietypow� grubo�ci� �cian, niejednokrotnie przewy�szaj�c� przyj�t� w 1937 roku klas� odporno�ci E (najwy�sz�). Np. �ciany tylne niekt�rych obiekt�w maj� grubo�� 150 cm podczas gdy najwy�sza norma przewiduje jedynie 125 cm. Dodatkowo na szerok� skal� zastosowano p�aszcz kamienny okrywaj�cy obiekt od zewn�trz. W efekcie schrony wz. 36 by�y odporne na pojedyncze trafienia pocisk�w 305 mm.

Fragment maszynowni typ 36 (p.o. "�agiewniki")

Bibliografia:
1. Jerzy Sadowski, Fortyfikacje polskie na przedpolu Chorzowa, [w:] "Zeszyty Chorzowskie", red. Z. Kapa�a, T III, Chorz�w 1999, s. 329.
2. W�asne badania terenowe.

[1] [2] [3] [4] [5]